Улуттук Банктын маалыматы боюнча, жыл башынан бери доллар сомго карата 6,7 пайызга арзандаган. Ушу тапта бир доллар 70 сомдун тегерегинде бааланууда. Улуттук Банк сом таңкыстыгы жаралбаш үчүн үч айда 10 жолу сомго доллар сатып алды. Доллардын наркы түшүп жатканы эмнени түшүндүрөт?
Экономист Искендер Шаршеев менен чечмелегенге аракет кылабыз.
Би-Би-Си: Доллардын арзандашына адистер бир нече себепти көрсөтүүдө. Алардын арасында бийликтин долларлашууну азайтуу чаралары бар. Мисалы, ипотекалык жана керектөө кредиттерди сом менен берүү, алып сатуу келишимдерин сом менен бекитүү, бааларды сом менен көрсөтүү талаптары кайсы бир деңгээлде турмушка кирип жатканы байкалат.
Андан сырткары жаздын келиши менен айыл-чарба тармагында сомдун көп айлануу зарылдыгы да буга таасир этип жатканы маалым.
Эми доллардын арзандап жатышы кыргыз экономикасына кандай таасир этет?
Искендер Шаршеев: Жөнөкөй жарандарга доллардын курсунун өйдө-төмөн болушу таасир этпейт. Бирок бир учурда, импортёрлор бааны көтөргөндө таасири болот. Көпчүлүк товарын сырттан алгандар доллардын кымбатташынан улам жоготууларга учурайт. Анда аны жабыш үчүн импортёрлор сатып жаткан товарын кымбаттатат.
Мындан сырткары экспорт кылгандар доллар курсунан көз каранды. Ушу тапта сом арзандай түшкөндө аларга бир аз кыйын. Анткени алар өлкөдө сом менен айлык алат, сом менен сырьё алат. Сыртка доллар же башка чет жердик валюта менен саткандыктан доллар арзандап кетсе, кирешеси азаят. Бирок бизде экспортёрлордун саны жалпы ишкерлердин болжолдуу он пайызын түзөт.
Би-Би-Си: Доллар көтөрүлө баштаганда доллар сатып алып койгондор, депозитин доллар менен кармагандар аны сомго айландырганда уткан мезгил көпкө чейин эле созулду. Бир доллардан 5-6 сомдон тарта, эгерде баасы 60 сом кезинде алган болсо, 75 чыкканда 15 сомго чейин үстүнөн акча тапкандар болду.
Улуттук Банктын төрагасы Толкунбек Абдыгулов кирешени улуттук валютада, долларда жана алтын менен үчкө бөлүп кармоо тобокелдикти азайтаарын билдирди.
Ошол эле учурда доллар 73-74 сом болуп жаткан мезгилде сатып алгандар да бар. Анткени доллар такай кымбаттоону көрсөтүп турду жана эскперттер анын баасы 100 сомго чейин жетет деген божомолдорду айтышкан. Искендер Шаршеев: Азыркы тапта бизнести бир калыпта жүргүзүп туруу жакшы. Доллар менен депозиттерди кармоо кооптуу. Анткени балким эртең анын курсу 65 сом болуп калаттыр.
Би-Би-Си: Бирок узак мөөнөттүү депозиттерди сактаганда доллар сомго салыштырмалуу эч качан баасын жоготпойт деген түшүнүк бар эмеспи?
Искендер Шаршеев: Ооба, узак мөөнөткө доллар менен сактаган жакшы. Анткени АКШнын жана Евробиримдиктин экономикасы 31-32 триллион долларга чейин жетип жатат. Демек АКШнын экономикасы дале абдан чоң көлөмдө, Кытайдан кайра ашып баратат.
Эгерде Кыргызстандын экономикасы өссө, долларга көңүл бурмак эмеспиз. Бирок чоң өлкөлөрдүн экономикасы таасир этүүсүн улантууда.
Би-Би-Си: Улуттук Банк эсептик ченин бүгүнтөн тарта 200 базистик пунктка ылдыйлатып, 8 пайызга түшүрдү. Мындан улам доллардын мындан ары да арзандашын божомолдосо болот.
Ошол эле учурда аны кайсы эксперт болбосун божомолдоо кыйын экенин турмуш көрсөттү. Андан сырткары доллардын баасына региондогу экономикалык абал, анын өзгөрүшү таасир этип келет. Мисалы, Орусия менен Казакстандын экономикасы өзгөрүп кетсе, анда Кыргызстанда да доллардын баасы өзгөрөт. Ал ошондой эле мунайдын баасына да көз каранды.
Сиздин эксперттик божомолдооңузда доллар курсу алдыдагы айларда кандай болот?
Искендер Шаршеев: Эгерде эртең доллардын баасы “90 сом” болуп кетсе утулуп калбайлы деп Кыргызстандын Улуттук Банкы долларды азыркы арзан баасында сатып алып жатат. Демек аларда сом кайра арзандап кетиши мүмкүн деген маалымат бар.
Сом арзандап кетсе, алар утулбайт, анткени доллар алып койгон, аны кайра кымбатыраак баа менен коё берет. Андыктан Улуттук Банктын бул аракетин ойлонулган, салмакталган саясаты деп эсептейм. Алдыдагы айларда доллардын курсу кандай болоорун негизи божомолдош өтө кыйын болуп турат.
Анткени ал башка өлкөлөрдөн да көз каранды. Мисалы, кечээ жакында АКШнын мамлекеттик катчысы Жон Керри Орусияга келип, Путин менен орток пикир тапканын билдирди. Мындай шартта мунай баасы кымбаттап, доллар арзандап кетиши ыктымал. Андан сырткары Иран мунайды экспорттоп жатат, доллар курсу ага да көз каранды болуп, мунай кайра арзандап, доллар көтөрүлүп кетиши ыктымал.
Link
Комментарии
Отправить комментарий